Safkan Türk Atı: Ahal Teke

Günde 180-200 kilometre koşabilen, hızlı, üç gün susuz kalacak kadar güçlü, manevra yeteneği yüksek bir at Ahal Teke. Binicisiyle duygusal olarak bütünleşiyor, tek sahip istiyor. Ortaasya Türklerinin Çin’e karşı savaşlarında büyük rol oynamış. İngilizler Akhal-Teke diyor. İsmini Türkmenistan’daki bir bölge ve aşiretten alıyor. Bu bölgedeki çiftliklerde saf kan örnekleri özenle korunuyor, yetiştiriliyor.

Kırgızistan, Özbekistan ve Ortaasya’daki birçok bölgede daha bulunuyor, başka isimlerle de anılıyor. Amerika’da ve Fransa’da bile Ahal Teke çiftlikleri hatta çiftlikler birliği var. Amerika’da bu atlara Sultan, Gülkız, Kalender gibi Türkçe isimler verilmiş. İnternette de birçok Ahal Teke fan kulübü var.

Tarihi 3000 yıl öncesine dayanan bir efsane... Neredeyse dünyadaki tüm cins atların atası  Ahal Teke. Büyük İskender Asya Seferi’nde bu atların süratine ve güzelliğine hayran kalır. 15 ve 16. yüzyılda ise  dünyaca ünlü Ahal Teke atları, Rusya’da tanınmaya başlar  ve Rus zenginleri tarafından satın alınır.

Ahal Teke atları, Almanya’ya gider, Trackhaner atı olur;  İngiltere’ye gider Thoroughbred olur; Arabistan’a gider Arap  Atı olur; Kuzey Afrika’ya gider Berberi Atı olur; İspanya’ya  gider Endülüs Atı olur.

Türkmenistan’da her yıl adına  bayram kutlanan Ahal Teke atları dünya kültür mirasının  da önemli bir parçasıdır şüphesiz. Ahal Teke atlarının  Türkmenistan için ne denli önemli olduğu, dünyada sadece Türkmenistan’da bir At Bakanlığı (Türkmen Atları Devlet  Birliği) bulunmaktadır. Öyle ki, Türkmenistan  Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhammedov’un ülkede  önem verdiği alanların başında gelen ve 2012 senesinde  yayınladığı milli programın ilk sırasında yer alan Ahal Teke  atlarının diğer at ırklarından ayıklanarak, saf Ahal Teke  atlarının koruma altına alınması hususu; ülke prestiji ve  kültürel mirasa sahip çıkma açısından büyük önem taşıyor.

Ahal Tekeler, bir ömür sadece tek bir biniciyle koşacak kadar duygusal,  sanki bir attan daha fazlasıymış gibi dik ve heybetli bir duruşa  sahip, günde 200 km koşabilme potansiyeli  ve en ıssız çöllerde bile hayatta kalabilme  dayanıklılığıyla zarafet timsalidirler

Güzel, zarif ve çok yönlü “Ahal Teke” atları; at ırkları içerisinde Sovyet ülkeleri dışında günümüze değin çok fazla tanınmamaktaydı. Bu inanılmaz tür hızı rahat yürüyüşü akıllılığı, eğitilebilirliği, dayanıklılığı ile günümüzde anavatanı ve Rusya dışında da hak ettiği önemi kazanmıştır.

Yaşayan en eski at ırkı olan Ahal Teke sıra dışı fiziksel gücünü ve duyarlı kişiliğini Orta Asya ülkelerinin kendine özgü doğa koşullarından almıştır. Ahal Teke kanı birçok modern at ırkının gelişimini etkilemiştir. Ancak yinede yüzyıllar boyu kendine has özelliklerini (safkanlığını ) koruyabilmiştir.

Ahal – Teke orijini Rusya nın kuruluşundan 3000 yıl öncesine dayanır. Ahal Teke sanıldığının aksine Ilık kanlı değil Soğukkanlı kategoride yer alır. Ataları: Massaget, Parthian, Nisean, Persian, Türkmen ve son olarak da Ahal Teke’dir.

Güney Türkmenistan’da yapılan araştırmalar sonucu uzun boylu güzel bir kemik yapısına sahip MÖ. 2400 yıllarına ait iskelet kalıntıları bulunmuştur. Irkın ismi ise ancak 19. yılların sonlarına doğru anlaşılmıştır.

İki Kelimeden Oluşan İsmin Anlamı:

AHAL: bugünkü Türkmenistan da eski Pers imparatorluğunun da bir parçası olan Kopet dağlarının eteklerinde bulunan bir vaha’dan gelmektedir.

TEKE: Türkmen kabilelerinden sonra bölgeye egemen olan ve yüzyıllarca Türkmen atı yetiştiren göçebe Türkmen boyunun adıdır.

Yörenin coğrafyası da bu ırkın sıra dışı özelliklerine katkıda bulunmuştur. Orta Asya tarihi boyunca sürekli değişen egemenlikler, ( Ticaretler ve Savaşlar ) Ahal vadisine ulaşamamıştır. Teke kabilesi hazar denizinin batısında yer alan dağların güneyinde ve Çölün kuzeyine yerleşmişti. Bu doğal korumalı bölge burada yetiştirilen bu atların genetik özelliklerinin korunmasını sağlamıştır. Bölgenin sert iklim koşulları ( Kara kum çölü bölgenin % 90 nı teşkil etmektedir.) aşırı sıcak , kuru soğuk ve kuraklık bu ırkın dayanıklılığını geliştirmiştir. Atların iyi beslenmesi için taze otlar yılın sadece birkaç ayında bulunmaktaydı. Evcilleştirilmiş Türkmen atları koyun yağı ile karıştırılmış tahıl ile beslenerek hayatta kalmayı başardılar.

Türkmen kültürüne göre iyi bir at binicisinin ölümü ile yaşamı arasındaki farkı ayırt edebilmeliydi. Ahal Teke sahibi için büyük bir kişisel onur kaynağı ve ailesinin değişmez bir parçasıydı. Soğuk havalarda üzerine battaniye örtülür ve elle beslenirdi. Boyun aksesuarları ve takılarla süslenirdi. Ahal Tekeler de sahiplerine yakın bağlanır ve kendisine nasıl davranıldığı konusunda duyarlıdır.

Ahal Teke’nin Rusya ile bağdaştırılması 500 yıl önce bu atların Rusya ya getirilmesi ile başlamıştır. Ruslar bu ata ; uzun boylu, değerli asya atı anlamına gelen ve Türkçe kökenli olan ARGAMAK adını vermişlerdi. Rusya da en iyi damızlık atlar bu ırktan kullanılmıştır. BOINOU aygırı günümüzde yetiştirilen Ahal Teke’lerin atasıdır.

Rus askerlerinin Ahal Teke atlarına ilgisi Türkmenlerin ata bağımlı geleneksel yaşam biçimlerinden gelmiştir. Ruslar bu ırkı geliştirmek ve irileştirmek için İngiliz safkanları ile çiftleştirmiş ancak bu girişim başarısızlıkla neticelenmiştir. Eski Sovyetler birliğinde birçok at ırkı da aynı sonucu paylaşmıştır. Savaşların baskısı, iç savaş, açlık ve eşitsizlik Ahal Teke’nin sayısını ve genetik yapısını etkilemiştir. Komünist rejimin bireysel sahiplenmeye getirdiği yasaklar sonucu at yetiştiriciliği de yasaklanmış, bunun sonucu Ahal Teke’nin Sovyetler birliğinde gelişimi ve önemi kaybolmuştur.

Ahal – Teke Atının Karakteristik Özellikleri:

* Başka hiçbir at cinsinde onun karakteristik ayırıcı özellikleri görülmemektedir.

* Kafası uzun ve geniş bir alnı vardır.

* Manalı bakan iri badem gözleri, dar ve dik kulakları uzun ve yüksek bir boynu vardır.

* Vücudu uzun ve eğimli, dar bir göğsü uzun ve güçlü bacakları vardır.

* Kas yapısı mükemmeldir.

* Birçok rengi vardır, yaygın olarak yağız ve dorudur.

* En belirgin özelliği ışıkta parlayan ve değişen metalik altın rengidir.

Üç Alt Türü Var

1 - Gelishikili, Peren ve kaplan orijini atlardır. Yukarıda sayılan tüm özelliklere tamamen uyan türdür.

2 - Karlavach ve El orijini atlar. Daha küçük yapılı fakat daha hızlı koşan bir türdür.

3 - Arab ve Dor bayram orijini. Daha güçlü bir gövdesi vardır. Dayanıklılığı ile bilinir. Günümüzde bu ırkın 17 farklı orijini vardır, bunlardan 12 tanesi Boinov’a dayanır.

Ahal Teke Atlarının Genetiklerinin Korunması Projesİ

Dünya genelinde Ahal Teke atları olarak bilinen Türkmen atlarının genetiğinin korunması ve saf Ahal Teke ırkının ortaya çıkarılması çalışmalarına, TİKA’nın desteklediği projeyle ilk adım atıldı. TİKA’nın Türkmen Atları Devlet Birliği ile ortaklaşa gerçekleştirmeyi planladığı Ahal Teke Atlarının Genetiklerinin Korunması Projesi’nin ilk aşaması olarak 30 Nisan-01 Mayıs 2012 tarihleri arasında, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan uzmanlar başkent Aşkabat’ta bulunan Moleküler Genetik Laboratuarı’nda incelemelerde bulundu. İncelemeler neticesinde hazırlanan rapor doğrultusunda,  Ahal Teke atlarını diğer at ırklarından arındırmak için yapılacak tahlil çalışmalarında gerekli kimyasal malzeme ( DNA test kitleri)  ihtiyacı temin edilerek Türkmen Atları Devlet Birliği’ne teslim edildi.

TİKA ile Türkmen Atları Devlet Birliği işbirliğinde yürütülen proje kapsamında imzalanan protokolle Ahal Teke atlarının kayıt ve tescil işlemleri, DNA testleri, at hastalıklarının teşhisi,  doping analizleri ile yerel ve uluslararası at yarışmalarına katılımlarının sağlanması konularında gerekli eğitim programları ve organizasyonların yapılması öngörülüyor.